islam fıkıh ansiklobedisi

1.
Hısımın yoksul olması gerekir. Bu da ya malı olmamakla veya çalışmaya
gücü yetmemekle meydana gelir. Çalışmaya gücün yetmemesi yaş küçüklüğü,
yaşlılık, akıl hastalığı veya müzmin hastalık gibi nedenlerle olur.
Ancak ana-baba bundan müstesnadır. Çünkü bunlar sağlıklı ve güçlü olup
çalışmaya güçleri yetse de kendilerine nafaka desteği sağlanır. Bu
duruma göre, ana-baba ve eş dışındaki hısımlar zengin olur veya
çalışmaya gücü yeterse kendilerine nafaka gerekmez. Mâlikîlerce tercih
edilen görüşe göre ana-baba çalışmaya gücü yetince çocuklarından nafaka
talep edemez (el-Kâsânî, a.g.e., IV, 36, 37; Ibn Âbidîn, Reddül-Muhtâr,
II, 923; eş-Şîrâzî, el-Muhezzeb, II, 167; eş-Şirbînî, Muğnîl-muhtaç,
III, 448; Ibn Kudâme, el-Muğnî, VII, 595; Ibnül-Hümâm, a.g.e., III,
347).
2. Nafaka yükümlüsünün gerek zenginlik ve gerekse çalışıp kazanmaya güç
yetirmesi bakımından yoksul hısımının geçimini sağlayacak durumda olması
gerekir. Ancak baba ve eş, bunun istisnasıdır. Bir erkek yoksul da olsa
ebeveynine ve eşine bakmakla yükümlüdür. Mâlikîlere göre yoksul çocuk,
çalışıp kazanmaya gücü yetse bile ana babasına nafaka vermesi gerekmez.
Câbir (r.a)'in naklettiği bir hadiste şöyle buyurulur: "Sizden biriniz
yoksul düşerse, önce kendi ihtiyaçlarını karşılasın. Bundan artarsa aile
fertlerinin ihtiyacına sarfetsin, yine artarsa diğer hısımlarına
harcasın" (Ebû Dâvud, Itâk, 9; Nesâî, Büyû', 84; Ahmed b. Hanbel, III,
205).
3. Geçimi sağlanacak kimsenin nesep hısımı olması gerekir. Ancak karı ve
mülk ilişkisine dayanan câriye bu kuralın dışındadır.
Hanefilere göre nafaka yükümlüsünün, nafaka vereceği kimseye mirasçı
olacak derecede nesep hısımı olması gerekir. Delil şu âyettir:" ... Ne
bir anne çocuğu yüzünden, ne de çocuk kendisinin olan bir baba çocuğu
sebebiyle zarara sokulmasın. Mirasçıya düşen de bunun gibidir"
(el-Bakara, 2/233). Bu âyete göre, ana-baba ile çocuklar arasındaki bir
takım hak ve yükümlülükler diğer mirasçılar arasında da söz konusu olur.
Bu, gerektiğinde geçim masraflarını da kapsamına alır.
Din Ayrılığının Nafakaya Etkisi: Kadın itaatsiz veya mürted olmadığı
sürece eşler arasındaki din ayrılığı kadının nafaka alma hakkına engel
olmaz. Diğer hısımlar arasındaki nafaka yükümlülüğüne gelince;
Hanefilere göre, usûlün, fürûun ve eşin nafakasında din birliği şart
değildir. Bu üç sınıfın dışındakiler için ise din birliği şarttır. Çünkü
müslümanla gayrı müslim arasında miras cereyan etmez (bk. "Miras"
mad.). Buna göre, karı, ana, baba, dedeler, nineler, çocuk ve torunlar
dışındaki hısımlara din ayrılığı bulununca nafaka gerekmez. Karının
nafakası onu evde hapsetme karşılığıdır. Bunun dışındaki usûl ve fürûun
nafakası ise "biri diğerinin cüz'ü olması" esasına dayanır. Bir kimsenin
parçası kendisi gibidir. Küfrü sebebiyle kendi geçimini sağlamaktan
kaçınamadığı gibi, kendi parçası olan usûl ve fürûunun geçimini
sağlamaktan da kaçınamaz. Ancak bu hısımlar harbi durumda olurlarsa
pasaportlu yabancı bile olsalar, bunların nafakası müslümana vacib
olmaz. Çünkü müminler, din konusunda kendileriyle savaş halinde olanlara
iyilik yapmaktan nehyolunmuşlardır.
Başkasının geçimini sağlamanın sebebi, ihtiyaçtır. Ihtiyacı olmayanın
geçimini sağlamak gerekmez. Malı olanın geçim masrafları kendi malından
karşılanır. Yaşı küçük veya büyük olsun hüküm değişmez. Ancak hanım
bundan müstesnadır. Eş, zengin de olsa geçim masrafları kocasına aittir.
Çünkü karıya nafaka vermenin sebebi "ihtiyaç" değil, onun kocanın bir
hakkı olarak evde "tutulması"dır.
Nafaka için hâkim kararı gerekir mi? :
Usûl ve fürûun nafakası hâkimin kararına bağlı olmaksızın vacib olur.
Ancak küçüğe ait gaib bir mal olur ve babası geçim masrafları için bu
mala rücû etmek isterse bunun için hâkim kararı veya iki kişiyi şahit
tutması gerekir. Eğer hâkimin izni olmadan veya şahit de tutmadan masraf
yapsa küçüğün malına kazâen rücû edemez. Allah ile kendi arasında olmak
üzere "diyâneten" rücû edebilir.
Usûl ve fürû dışındaki hısımların nafakası ancak hâkim kararı veya
karşılıklı rıza ile sabit olur. Bunun sebebi, bu hısımların nafakası
konusunda müctehidler arasında görüş ayrılığının bulunmasıdır
(el-Kâsânî, a.g.e., IV, 22, 25; Ibnül-Hümâm, a.g.e., III, 238; Ibn
Âbidîn, a.g.e., II, 906).
Karının Nafakasını Düşüren Haller: 1. Nafaka vacib olup, hâkimin kararı
veya karşılıklı rıza ile zimmette borç halini almadıkça geçen süreye ait
nafaka düşer. Mâlikîlere göre geçen süreye ait nafaka düşmez. Kadın
kocasına geçmiş günlere ait nafaka için de rücû edebilir.
2. Geçmiş günlere ait ibra, nafakayı düşürür. Ancak Hanefîlere göre
geleceğe ait nafakadan ibra veya hibe geçerli değildir. Çünkü kadının
nafakası evde tutulma karşılığı olarak zaman geçtikçe parça parça
gerekli olur. Geleceğe ait ibra, henüz vacib olmadan düşürme anlamına
gelir ki geçerli olmaz.
3. Eşlerden Birisinin Ölümü: Koca nafakayı vermeden ölse, kadın bunu
onun malından alamaz. Kadın ölürse, mirasçılar da bunu talep edemez. 4.
Kadının itaatsızlığı. Kadının kocasının meşrû isteklerine itaat etmemesi
ve özürsüz yere evi terketmesi halinde kocanın nafaka yükümlülüğü
düşer.
5. Kadının dinden çıkması. Kadın irtidâd edince kocasının nafaka
yükümlülüğü düşer. Çünkü bu durumda kadının cinsel yönlerinden
yararlanmak da caiz olmaz. Yeniden Islâm'a dönünce nafaka hakkıda doğar.
6. Kadının ma'siyet yoluyla sebep olduğu ayrılık nafaka hakkını düşürür.
Meselâ; onun irtidadı veya kocası Islâm'a girdiği halde onun küfürde
devam etmesi veya üvey oğlu ile cinsel ilişki kurması gibi. Bütün bu
durumlarda onun nafaka hakkıdüşer; çünkü günah işleme yoluyla
evlilikteki "cinsel yararlanma" esasını kaldırmıştır. Bu yüzden
"itaatsiz (nâşize)" durumuna düşer. Ancak onun sadece evde oturma
hakkıdevam eder. Çünkü bu hak günah işlemekle düşmez.
Ayrılık günah işleme yoluyla olmamışsa nafaka hakkıdüşmez. Büluğ
muhayyerliği, kefâetin yokluğu ve üvey oğlu ile zorlama sonucu cinsel
ilişki kurma gibi. Çünkü o, bu konularda şer'an özürlü sayılır.
Koca tarafından meydana getirilen ayrılık, ma'siyet yoluyla olsun veya
olmasın nafaka hakkını düşürmez (bk. el-Kâsânî, IV, 22, 29 vd.;
Ibnül-Hümâm, a.g.e., III, 322 vd.; Ibn Âbidîn, a.g.e., II, 889-892; Ibn
Rüşd, Bidâyetül-Müctehid, II, 54; eŞ-Şîrâzî,

a) Topraklar
eski sahiplerinin ellerinde bırakılır ve halk Islâm'a girince bunlar
öşür arazisi olur. Hz. Peygamber'in Mekke arazileri için uygulaması bu
yolda olmuştur.
b) Bu araziler ganimet sayılarak, beşte dördü gazılere, beşte biri
beytü'l mâle* bırakılır. (el-Enfal, 8/41) Böylece bu topraklar onların
mülkü ve öşür arazisi olur. Hz. Peygamber zorla fethedilen Hayber
arazisini eski sahiplerinin ellerinde bırakmamış, beşte dördünü bu
gazveye katılan gazılere, beşte birini ise beytü'l-mâl'e tahsis
etmiştir.
c) Hz. Ömer'in ilk olarak Suriye ve Irak toprakları için tuttuğu yol,
daha sonra fethedilen ülkelerin toprakları hakkında uygulanan genel
kaide olmuştur. Irak, Suriye ve Mısır toprakları fethedilince Zübeyr,
Abdurrahman b. Avf ve Bilal ile aynı görüşü paylaşan bir grup sahabi, bu
toprakların ganimet olarak kabulü ile Resulullah (s.a.s)'ın Hayber
topraklarını dağıttığı gibi dağıtılmasını istediler. Halife Hz. Ömer bu
teklifi kabul etmedi. Muaz b. Cebel ve Hz. Ali gibi sahabe büyükleri de
Hz. Ömer'i destekledi .

1) "Bir kimse vefat
edince, uhdesinde bulunan mîrî ve mevkuf (vakfedilmiş) arâzi, aşağıda
zikredilecek dereceler üzere bir veya daha fazla şahıslara intikal eder
ve bunlara (ashab-ı intikal) denir."
2) "Ashâb-ı intikalın birinci derecesi müteveffânın fürûu yani çocukları
ve torunlarıdır. Bu derecede intikal hakkı, evvel emirde çocuklara ve
ondan sonra onlara halef olmak üzere ahfâda yani torunlara ve çocukların
torunlarına aittir. Binâenaleyh müteveffânın vefatı sırasında hayatta
bulunan her fürüu, kendi vâsıtasiyle müteveffâya bağlanan fer'ileri
intikal hakkından düşürür. Müteveffâdan önce vefat etmiş olan fer'in
fürûu kendi makamına kâim olurlar. Yani ona intikal edecek hisseyi
alırlar.
Müteveffânın müteaddid çocukları olup da hepsi daha önceden vefat etmiş
bulunursa, herbirinin hissesi kendi vasıtasiyle müteveffaya bağlanan
fürûa intikal eder. Çocuklardan bazısı fer'i bırakmaksızın vefat ettiği
takdirde intikal hakkımünhasıran diğer çocuklara veya onların fürûuna
kalır. Batınlar taaddüd ettikçe hep bu ûsül üzere muâmele olunur.
Çocukların ve torunların erkeği ve kızı, intikal hakkında müsâvidir."
3) "Intikal ashabının ikinci derecesi, müteveffânın ana-babası ile
onların fürûudur.
Ana-babanın ikisi de hayatta ise eşit olarak intikal hakkına nail
olurlar. Bunlardan birisi, daha önceden vefat etmiş bulunursa, onun
fürüu birinci derecede yazılı olan hükümlere uygun olarak, derecelerine
göre makamına kâim olurlar. Fürûu bulunmadığı takdirde hayatta bulunan
baba veya ana münhasıran intikal hakkına nail olur.
Ana-babanın ikisi de daha önceden vefat etmiş bulunursa, babanın hissesi
kendi fürûuna ve annenin hissesi de kendi fürûuna dereceleri üzere
intikal eder. Şayet birinin fürûu yoksa, onun hissesi de diğerinin
fürûuna kalır."
4) "Ashab-ı intikalın üçüncü derecesi, müteveffânın büyük anne ve büyük
babalarıyla, bunların fürûudur.
Ana ve baba tarafından, büyük ana ve büyük babalar hayatta iseler
müsâvat üzere intikal hakkına nail olurlar.
Bunlardan birisi evvelce vefat etmiş bulunursa fürûu derecelerine göre
onun makamına kâim olur. Fürûu yoksa ona isabet edecek hisse, hayatta
bulunup onun kan veya kocası olan büyük ana veya büyük babaya intikal
eder. Bu da hayatta değilse onun fürûuna intikal eder.
Ana veya baba tarafından olan büyük ana ve büyük batalar hayatta
olmadıkları gibi fürûuları dahi mevcut değilse, diğer cihetteki büyük
ana ve büyük babalar veya fürûuları münhasıran intikal hakkına nail
olurlar.
Bu madde gereğince, ana-baba veya büyük ana ve büyük babalara halef olan
fer'iler, birinci derecenin intikalınde belirtilen hükümlere tabi
olurlar. "
5) "Birinci, ikinci ve üçüncü derecedeki fürûudan hangisi müteaddid
cihetlerden intikal hakkına nail olursa cümlesini alır."
6) "Yukarıdaki maddelerde zikredilen derecelerden mukaddemi mevcut iken
muahharı intikal hakkına nail olamaz.
Şu kadar ki: Müteveffânın çocukları ve torunları olduğu hâlde anası ve
babası veya bunlardan birisi mevcut ise altıda bir hisse bunlara intikal
eder. "
7) "Müteveffânın kan ve kocası birinci derecedeki hakk-ı intikal
ashabıyle birlikte bulununca ¼ hisşeye ve ikinci derecedeki hakk-ı
intikal ashabıyle veya büyük ana ve büyük baba ile birlikte bulununca ½
hisşeye nail olur.
Eğer dördüncü madde gereğince büyük ona ve büyük baba ile beraber
onların fürûu da intikal hakkına nail olmak icap ediyorsa işbu fürûua
isabet edecek hisseyi de karı veya koca alır.
Birinci ve ikinci derecedeki ashab-ı intikalden veya büyük ana ve büyük
babadan hiçbiri bulunmazsa karı veya koca münhasıran intikal hakkına
nail olur."
"Yukarıda geçen maddelerin hükümleri, icâreteyn ve icâre-i vahîde-i
kadîmeli müsakkafât ve müstegallâtı vakfıyye ile mukâtaa-i kadîmeli
müstegallât hakkında dahi câridir."
9) Intikal sınırlarının yukarıda geçen maddeler mûcibince
genişlemesinden dolayı müsakkafât ve müstegallâtı vakfıyenin icârât-ı
hâliyye ve mukâtaat-ı kadîmeleriyle mevkûf arazinın öşür bedeli
mukâtaaları vergi kıymetlerine nisbetle binde yüz paradan az ise, o
miktara iblağ olunacaktır.
Mevkûf arazi için, yeniden tahsis olunacak mukataalar da bu nisbette
uygulanacaktır. Bundan başka yukarıda geçen usûle uygun olarak intikal
haddi genişletilmemiş olan müsakkafât ve müstegallâtı vakfıyye için
vergi kıymetleri üzerinden binde otuz kuruş hesabıyle ifası lâzım gelen
resmî tevsî altmış yıla taksim olunarak yıllık binde yarım hesabıyle ifa
kılınacaktır. "
10) "Vakfedenin şartı gereğince intikal hudutları daha geniş olan
vakıflarda kemakân şarta riayet olunacak ve icârât-ı muhassasa hâliyle
ibka edilecektir. "
II) "Işbu kanun neşri tarihinden itibaren mer'î olacaktır. "
12) "Işbu kanun hükümlerinin icrasına malıye ve vakıflar nezaretleri
memurdur. "
Mîrî ve vakıf arazi ile ilgili bu intikal kanunlarında dereceleri
gösterilen intikal hakkı sahiplerinden hiçbiri bulunmazsa gayrı menkul
hazıneye döner (mahlûl olur) ve diğer mirasçılara intikal etmez. Artık
hazıne bunu başkasına usulüne göre yeniden verebilir.

Kamerî
ayların ilki olan Muharrem'in onuncu günü. Âşûre günü adını alan bu
günde oruç tutulurdu. Âşûre orucu denen bu oruç, İslâm'dan önce
Araplar'ca bilinirdi. Âşûre kelimesinin İbrânice aşûr'dan geldiği ve o
günde Araplar'ın oruç tuttuğu dikkate alınırsa, kelimenin bütün Sâmî
diller arasında ortak bir kelime olduğu anlaşılır. (Buhârî, es-Savm, 1;
Umdetü'l-Kârî fi Şerhi Sahîhi'l-Buhârî, V, 351) Bu kelime Yahudîler'de
büyük keffâret günü için kullanılmıştır. (Tevrat, Levililer, 16, 29 vd.)
Hz. Peygamber Medîne'ye geldiği zaman Yahudiler'in Âşûre günü oruç
tuttuklarını gördü ve bunun ne orucu olduğunu sordu. Cevap olarak şöyle
dediler:
"Bugün, iyi bir gündür. Allah, İsrailoğulları'nı Firavun'un zulmünden
bugün kurtarmıştır. Musa (a.s.) Allah'a şükür için bugünde oruç
tutmuştur. Biz de tutarız dediler. Hz. Peygamber; "Biz Musa'nın
sünnetine sizden daha yakınız, dedi ve o gün oruç tuttu ve ashabına da
tutmalarını emir buyurdu. " (Buhârî, es-Savm, 69; Tecrîd-i Sarih, VI,
308, 309)
Hz. Âişe'den nakledilen şu hadiste, Allah Resulu'nun Mekke döneminde de
aşûre orucu tuttuğu anlaşılır.
"Cahiliye devrinde Kureyş, Âşûre gününde oruç tutardı. Hicretten önce
Hz. Peygamber de aşûre orucu tutardı. Medine'ye hicret ettikten sonra bu
oruca devam etti. Ashabına da tutmalarını emretti. Ertesi yıl, Ramazan
orucu farz kılınınca, aşûre günü orucunu bıraktı, isteyen bu orucu
tuttu, dileyen de bıraktı" (Buhârî, es-Savm, 69; Tecrîd-i Sarîh, VI,
307, 308).
İslâm bilginleri aşûre orucunun vacip değil, sünnet olduğunda görüş
birliği etmişlerdir. Yalnız İslâm'ın başlangıcındaki hükmü konusunda,
Ebû Hanîfe vacip derken, İmam Şâfiî müekked bir sünnet olduğunu
söylemiştir. Ramazan orucu farz kılındıktan sonra, bu oruç müstehap
olmuştur. Ayrıca Yahudiler'e benzememek için Muharrem'in 9,10 ve 11'nci
günlerinde oruç tutmak güzel görülmüştür.
Bugün bütün sünnî müslümanlarda Muharrem'in 10'u oruç günü kabul
edilirken, bazı tarihi sebeplerden dolayı da mukaddes sayılır. Özellikle
Hz. Nûh'un gemisinin bugünde tufandan kurtulup Cudi dağının tepesine
oturduğunu anlatan söylentiler önemlidir.
Âşûre adlı tatlının menşei de buna dayanır. Gemidekiler o günü kutlamak
istemişler ve geminin ambarında arta kalan erzakı karıştırıp bir aş
pişirmişler. İşte aşûre pişirme âdeti buradan kalmıştır. Yine Âdem
(a.s.)'in tövbeşinin bugünde kabul edildiği, Hz. İbrahim'in bugünde
ateşten kurtulduğu, Hz. Yakub'un, oğlu Hz. Yusuf'a bugünde kavuştuğu
kaynaklarda kaydedilen rivayetler arasındadır.
Şiîler Hz. Hüseyin'in Kerbelâ'da şehit edildiği gün olan on Muharrem'i
matem günü sayarlar ve Muharrem'in biri ile onu arasında gülmez, et
yemez, yeni elbise giymez, yeni bir işe başlamazlar. On Muharrem dövünme
ve yas günüdür. Sonra yas bitti mi aşûre törenleri başlar.
Âşûre günü sürme çekmek, gusül etmek, kına yakmak, büyükleri, âlimleri,
hastaları ziyaret etmek, yetimlerin başını okşamak, hububât ve tatlı
pişirmek, İhlâs suresini okumak, sevinmek ve bugünü ayrı bir gün olarak
kutlamak İslâm'da olmayan bir davranıştır. Bu konuda Hz. Peygamber
(s.a.s.)'den gelen ne sahîh ve ne de zayıf bir hadîs vardır. Hadîs diye
rivayet edilen bazı sözler tamamen uydurmadır. Sahabeden ve dört mezhep
imamından vb. kimselerden de bir rivayet olmadığı gibi, muteber
kitapların hiçbirinde de buna dair bir haber yoktur. (İbn Teymiye,
Mecmûu'l-Fetâvâ, Kahire 1326, II, 48; es-Subki, el-Menhel, Kahire 1393,
X, 209) O hâlde bugünde böyle bir tatlı pişirip yakınlara ve komşulara
dağıtmak tamamen bid'at ve İslâmî olmayan bir örft